Абулқосим мадрасаси
Абулқосим мадрасаси Тошкентдаги меъморий ёдгорлик. Мадраса, масжид ва хонақоҳдан иборат.
Қурдирган шайх номи билан аталган. Энг эски биноси – хонақои Мўйи Муборак 1820 йилда бунёд этилган, 1850 йили Мадраса қурилган. Дастлаб бир қаватли бўлган.
Мадраса чортоқ тарҳли (55×46 м), ҳовлиси (22×28 м) атрофида миёнсарой, дарсхона, масжид, тўрда Мўйи Муборак хонақоҳи (6,1×6,1 м) жойлашган. Ҳовлига олд ва орқа томо-нидаги пештоқ орқали кирилади. Бинони безашда асосий эътибор бош тарзига қаратилган бўлиб, пештоқ (бал. 16 м)нинг икки ёнида гулдаста-миноралар қад кўтарган. Уларнинг тепа қисми гумбазли мезаналар билан якунланган. Дарсхона, мактабхона (мурабба тарҳли — 6,12×6,12 м), икки қаватли ҳужралардан иборат.
Мадраса олдидаги ҳовуз, кейинчалик қурилган ҳаммом 1940-йилларда бузилган. Мадраса эшикларини ўратепалик Уста Ҳасанбой ўйма нақш билан безаган. Таъмирлашда А. Солиҳов, Х. Нишонов, О. Полвоновлар қатнашган (1979). Мадрасада Абдулла Қодирий ўқиган. 1983 йилдан Ўзбекистон тарихий ва маданий ёдгорликларни муҳофаза қилиш жамиятининг Тошкент бўлими жойлашган.
Ўзбекистон миллий энциклопедияси, биринчи жилд. Тошкент, 2000-йил.
АБУЛҚОСИМ МАДРАСАСИ (Истиқлол майдони) – Абулқосим эшон, Маъдихон қози, Янги маҳалла мадрасаси деб ҳам аталган. Ўрта Осиё меъморлиги анъаналарида қурилган. Абулқосим эшон 1850 йилда қурдирган, шу сабабли унинг номи билан аталади. Бинонинг энг эски қисми – хонақоҳи Мўйи Муборак Абулқосимнинг отаси Эшонтўрахон томонидан 1820 йилда бунёд этилган. Хонақоҳ ичидаги равоқли меҳроби тепасига ишланган китобасида араб тилида шундай ёзув битилган: «Бу арк каби бинода Расулнинг латиф мўйи бор». Абулқосим мадрасаси дастлаб бир қаватли бўлган. Ўзига туташган масжид ва ҳаммом билан бирга қадимги Бешёғоч даҳасидаги маҳалла гузарини ташкил қилган. 1864 йил ҳовли қисмида иккинчи қавати қурилган.
Бинони безашда асосий эътибор бош тарзига қаратилган. У чорси пишиқ ғиштдан икки қаватли қилиб, шарққа қаратиб қурилган. Бош тарзининг ўрта қисмида мадраса девори сиртидан 1,82 м бўрттириб чиқариб, баландлиги 16 м ли пештоқ ишланган. Унинг икки ёнида гулдаста минора қад кўтариб, уларнинг тепа қисмида 16–17-асрга хос мезана бор. Пештоқнинг олд ва ён томонлари (то даҳана асосигача) ва деворнинг кунгурадор қисми чорси пишиқ ғиштдан текис қилиб ишланган. Унинг юқори қисми эса шарафа ҳамда китоба билан безатилган.
Мадраса дарвозасидан кираверишдаги чап ва ўнг томонда дарсхоналар бўлган. Ҳовлининг чап томонида ҳаммомга ва ўнг томонида Абулқосим эшон ҳовлисига олиб чиқувчи йўлакчалар бўлган. Ҳовли ўртасида сардоба, тўрда эса Мўйи Муборак хонақоҳи (6,1х6,1 м) жойлашган. Мадраса чортоқ тарҳли (55х46 м), ҳовлиси (22х28 м), атрофида миёнсарой, дарсхона ва хонақоҳлардан ташқари шаҳар ташқарисидан келиб ўқийдиган талабаларга мўлжалланган 60 дан ортиқ ҳужралари бўлган.
Абулқосим мадрасасида Абдулла Қодирий, Мунавварқори Абдурашидхонов, Fулом Зафарий ва Абдурауф Фитрат маълум вақт таҳсил олганлар.
1919 йилда барча диний ташкилотлар қаторида мадраса ҳам ёпилган. Мадраса олдидаги ҳовуз ва мадрасанинг ўнг томонидаги ҳаммом 1940 йилда, чап тарафидаги устунли масжид 1981 йилда бузилган. 1946 йилда рўй берган кучли Чатқол зилзиласи Абулқосим мадрасасини қаттиқ шикастлантирди. 1974 йил мадрасага Тошкент қўғирчоқ фабрикасининг филиали жойлаштирилди. Натижада бино таниб бўлмас даражада хароба ҳолга келиб қолди.
Абулқосим мадрасаси 1982–87 йиллар давомида қайта таъмирланди. 1983 йилдан мадрасада Ўзбекистон тарихий ва маданий ёдгорликларни муҳофаза қилиш жамиятининг Тошкент бўлими, 1996 йилдан Халқаро «Олтин мерос» хайрия жамғармасининг Тошкент шаҳри бўлими ва унинг халқ амалий санъатига ихтисослаштирилган Устоз-шогирд йўналишидаги мактаби жойлашган.
«Тошкент» энциклопедияси. 2009 йил
