Шерғозихон мадрасаси (Хива)

Шерғозихон мадрасаси

Шерғозихон (1714-1726) ақлли, жасур, тадбиркор, ҳарбий ишларда жуда моҳир бўлган. Унинг айниқса рус подшоси Петр I томонидан Хоразмдаги олтин қумни қўлга киритиш учун юборилган князь Бекович-Черкасский бошчилик қилган рус қўшинини ҳарбий ҳийла билан тор-мор қилгани барча тарихчиларни хайратга солган.

1717-йилнинг ёзида 4000 пиёда, 100 отлиқ, 6 та тўп, 200 туя, 300 от (юк кўтарадиган) билан келган қўшинга қарши хон очиқ жанг олиб бормай ҳарбий ҳийла ишлатади. Хон юборган чопарлар Бекович-Черкасскийга аскарларни бўлиб берса меҳмон қилиш қулай бўлишини айтишади. Алданган лашкабоши қўшинни бўлиб беради. Хиваликлар рус қўшинини ер билан яксон қилиб, Бекович -Черкасскийни бош терисига сомон тиқиб, Бухоро хонига совға қилиб юборадилар. Шерғозихон Вазир, Гурлан, Шоҳобод, Боғолон, Хонқа, Уйғур, Ҳазорасп қалъаларини ўз туғи атрофига бирлаштирди. Хон ўзининг Машҳадга қилган юриши даврида 5000 дан зиёд қизилбошни асир қилиб олиб келган. Ўша қуллар Шерғозихон номидаги мадрасани курилишида ишлатилган. Кўпгина тарихчилар Хива хони Шерғозихонни олим ва одил хон, эътиқодли ва диёнатли инсон бўлганлигини таърифлашган. Шунинг учун ҳам хон илм аҳлларини ҳуш кўрар улар суҳбатидан баҳра олар эди.

Қарияларнинг ривоятларига қараганда, Шерғозихон Машҳадни босиб олгач (1715 йил) 5000 асирни Хивага келтириб мадраса бошлатган. Мадраса 1719 йилда қурилиб битказилган. Унга замонасини тарихчилари “Маскани фозилон” деб ном беришган. Ҳақиқатдан ҳам бу фозиллар уйида буюк шахслар ўқиб таҳсил олганлар. Шулардан бири Паҳлавон Қули Равноқ бўлса яна бири туркманларнинг буюк шоири Маҳтумқули Фироғийдир. Маҳтумқули мадрасани битказиб кетар чоғида миннатдорчилик билан шундай деб ёзади:

Макон айлаб уч йил едим тузингни,
Кетар бўлдим, хуш қол гўзал Шерғози.
Ўтказдим баҳор, қиш, ёзингни
Кетар бўлдим, хуш қол гўзал Шерғози.

Шоир ўзининг шеърларида Хивада ўтган умридан рози эканини эҳтирос билан ифода қилган. Маҳтумқули шеърларини таъсир кучи шундаки, у ҳаётдаги ҳақиқат ва адолатни ўз қалбидан, ўзгалар қалбига етказа олган:

Кошки одам бу дунёга келмаса,
Келганидан сўнг умр сўрса ўлмаса.
Маҳтумқули, шукр эт сен Худога,
Ўлим баробардир шоҳу гадога...

Маҳтумқули бу шеърларини Хивадаги мадрасадан кетмасдан олдин, Халач атрофидаги Қизилоёқ қишлоғидаги Идрисбобо мадрасасида, Бухоронинг Кўкалдош мадрасасида ўқиб, Шерғозихон мадрасасида уч йил таҳсил олиб Андижонга кетиб ўқишни давом қилдириш арафасида ёзган, бу вақтда у қирқ ёшдан ошган эди. Мадраса ҳаётини Бухоро мадрасасида ўқиб бошидан кечирган Садриддин Айний айтганидек, у замонларда чинакам билимли кишилар шўрҳокда унган мевали дарахтдек камчил эди.

Таниқли қорақалпок шоири Ажиниёз ҳам шу жойда (1840-1844) тўрт йил давомида таълим олган.

Мадраса Паҳлавон Маҳмуд мақбараси олдида қурилган, унинг қурилиши тўғрисида бир неча тарих айтилиб мармарга ўйилиб ёзилган ва мадраса пештоғига ўрнатилган. Мармар лавҳалардан тўрттаси бугунгача ўз ҳолича сақланган. Мадрасага кириш эшигининг ёнига ўрнатилган мармар лавҳалардаги 32 мисралик форсий шеърдан биз дунё гулистонидаги бу мадрасани Шерғозихон ўз ақл ва саҳовати билан қурдирганини, мадрасага вақф қилиб берилган ерларни (Шеробод, Хайробод, Пирновхаст, Полвон бобо қишлоқларидаги 10 000 таноб ердан ҳар йили жуда кўп буғдой, гуруч ва жўхори ҳосили олинар эди) мутавалли, мударрис, имом, муазин, кутубхоначи, фаррош ва яна шу ерда яшовчи талабаларнинг ойлик маошини қанча эканини билиб оламиз.

Шоирлар хонни шарафлаб “Хуршиди жаҳон”, “Шери худо” каби унвонлар билан улуғлаб, “ Ушбу манзилда истиқомат этган ҳар кимса шубҳасиз аллома, билим машъали ва сир-асрор тадқиқотчиси бўлғувсидир” деб ёзишган. Шунингдек, ўқиш қоидалари, қоидани бузган талаба ва устозга қандай жазо берилиши ҳақида маълумотларни ўрганамиз. Бу қоидага кўра талаба беузр икки ой ўқишга келмаса ҳужрасидан (демакки маошидан ҳам), муаллим бир ҳафта ишга келмаса маошидан маҳрум бўлар экан. Шеърий лавхадаги “Маскани фозилон” жумласидан мадрасанинг ҳижрий 1132 мелодий 1720 йилда қурилгани аниқланди. Шерғозихон ўз хизматкорлари томонидан ўлдирилган, шунинг учун тарихчилар унинг вафоти санасини “Дод аз ғуломон”, “Қуллар дастидан дод” деб топганлар, 1139 ҳижрий, 1726 йил. Хоннинг қабри ўз мадрасасининг кун ботиш томонидаги ҳужрасига дафн қилинган.

Бугунги кунда мадрасада Маҳтумқули, Ажиниёз Кўсибой ўғли кўргазмалари ташкил қилинган.

Манба: khivamuseum.uz

Рейтинг@Mail.ru

 

МАҚСАДИМИЗ

Миллий қадриятларимиз, маънавий бой меросимизни тиклаш ва уларни чуқур ўрганиш, унинг мазмун-моҳияти ва аҳамиятини халқимиз ўртасида тарғиб этиш, Имом Бухорий, Имом Термизий, Абу Мансур Мотуридий, Бурҳониддин Марғиноний, Баҳоуддин Нақшбандий ва Маҳмуд Замахшарий сингари юртимиздан етишиб чиққан буюк муҳаддис, фақиҳ, тасаввуф ва муфассир алломалар меросини ҳар томонлама теран ўрганиш, юксак инсоний ғоялар ва муқаддас қадриятларимизни ўзида ифода этган манбаларни тадқиқ этиш, улардан диний таълим, маънавий-ахлоқий тарбия ишларида фойдаланиш, диний ходимларнинг малакасини, билим ва тажрибасини ошириш бўйича ўқув-услубий ишларни амалга ошириш, ёш авлоднинг руҳий ва маънавий оламини бойитиш, азалий миллий қадриятларимизни сақлаш ва улуғлаш, юртимиз тарихи зарварақларига олтин ҳарфлар билан муҳрланган нодир қўлёзмаларни келгуси авлодларга етказиш, аждодларимиз ҳаёти, ахлоқи ва юксак маънавиятини ифодаловчи матнларни таржима қилиб, ёшлар қалбида улар қолдирган меросга ҳурмат, эъзоз ва муҳаббат туйғусини шакллантириш, юртимиз Мовароуннаҳрнинг Бухоро, Самарқанд, Марв, Урганч, Ахсикет, Хива, Шош, Марғинон ва бошқа шаҳарларидаги маърифат масканлари бўлмиш мадрасаларда етишиб чиққан алломалар ҳақида, улар таҳсил олган мадрасалар ва ҳозирда юртимиз Ўзбекистонда ишлаб турган мадрасалар ҳақида талабаларга маълумот бериб бориш.
БИЗ БИЛАН БОҒЛАНИШ:  madrasa@islom.uz

GRAND TA'LIM нодавлат таълим муассасаси катта устози Анвар Аҳмад таълим даргоҳига асос солинган илк кунлардан бери фаолият юритади. Араб тили грамматикасида оид кўплаб дарслик ва адабиётлар тўпловчиси ва муаллифларидан.

arabic.uz сайтининг муҳаррири, "Риёзус солиҳийн", "Ал-Азкор", "Саодатга етакловчи ҳикматлар" ва бошқа кўплаб асарлар таржимони ва нашрга тайёрловчиси.

Анвар Аҳмад 1977 йилда таваллуд топган, оилали 4 нафар фарзанди бор. Миср Араб Республикасининг Азҳари Шариф, ал Азҳар институтлар бўлими, эъдодий ўрта-махсус билим юртини тамомлаган.

Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф раҳимаҳуллоҳнинг шогирди. "Саҳиҳи Бухорий"дан шайх хазратларидан ижоза олган. “Олтин силсила” таржимонлар гуруҳининг аъзоси.

Аввал Миср Араб республикаси элчихонаси қошидаги фан ва таълим марказида араб тили ўқитувчиси, 2008 йилдан эса GRAND TA’LIM етакчи ўқитувчиларидан.